viska le samselpla be fi tu'a la'o zoi. Cmaci .zoi

[[datnyvei:Euclid.jpg|thumb|200px|pixra be la .[[euklides]]. noi pu [[xelso]] [[cmacypre]] ku'o fi'e la [[rafael]] vi la .[[atenas. zei ckule]]]]

ni'o loi '''cmaci''' goi ko'a cu saske le ka [[klani]] pe loi [[namcu]] ku<ref name="OED">{{cite web |url=http://oed.com/view/Entry/114974 |title=mathematics, ''n.'' |publisher=Oxford University Press |work=Oxford English Dictionary |year=2012 |accessdate=June 16, 2012 |quote=The science of space, number, quantity, and arrangement, whose methods involve logical reasoning and usually the use of symbolic notation, and which includes geometry, arithmetic, algebra, and analysis.}}</ref>
.e le ka [[cmacsu'a|stura]]<ref name="Kneebone">{{cite book |title=Mathematical Logic and the Foundations of Mathematics: An Introductory Survey |publisher=Dover |author=Kneebone, G.T. |year=1963 |pages=[http://books.google.com/books?id=tCXxf4vbXCcC&pg=PA4 4] |isbn=0-486-41712-3 |quote=Mathematics&nbsp;... is simply the study of abstract structures, or formal patterns of connectedness.}}</ref>
.e le ka [[canlu]]<ref name=OED/> .e le ka [[bixycmaci|binxo]]<ref name="LaTorre">{{cite book |title=Calculus Concepts: An Informal Approach to the Mathematics of Change |publisher=Cengage Learning |author=LaTorre, Donald R., John W. Kenelly, Iris B. Reed, Laurel R. Carpenter, and Cynthia R Harris |year=2011 |pages=[http://books.google.com/books?id=1Ebu2Tij4QsC&pg=PA2 2] |isbn=1-4390-4957-2 |quote=Calculus is the study of change—how things change, and how quickly they change.}}</ref><ref name="Ramana">{{cite book |title=Applied Mathematics |publisher=Tata McGraw–Hill Education |author=Ramana |year=2007 |page=[http://books.google.com/books?id=XCRC6BeKhIIC&pg=SA2-PA10 2.10] |isbn=0-07-066753-5 |quote=The mathematical study of change, motion, growth or decay is calculus.}}</ref><ref name="Ziegler">{{cite book |title=An Invitation to Mathematics: From Competitions to Research |publisher=Springer |author=Ziegler, Günter M. |authorlink=Günter M. Ziegler |year=2011 |pages=[http://books.google.com/books?id=9TATfteVeVYC&pg=PR7 7] |isbn=3-642-19532-6 |chapter=What Is Mathematics?}}</ref>
.i lo cmaci prenu .e lo [[pijyske]] prenu cu so'i mei jinvi fi le selkuspe be lo cmaci .e le vlavelcki be lo cmaci<ref name="Mura">{{cite journal |title=Images of Mathematics Held by University Teachers of Mathematical Sciences |author=Mura, Robert |journal=Educational Studies in Mathematics |date=Dec 1993 |volume=25 |issue=4 |pages=[http://www.jstor.org/stable/10.2307/3482762 375–385] |ref=harv}}</ref><ref name="Runge">{{cite book |title=[[Iris Runge]]: A Life at the Crossroads of Mathematics, Science, and Industry |publisher=Springer |author=Tobies, Renate and Helmut Neunzert |year=2012 |pages=[http://books.google.com/books?id=EDm0eQqFUQ4C&pg=PA9 9] |isbn=3-0348-0229-3 |quote=It is first necessary to ask what is meant by ''mathematics'' in general. Illustrious scholars have debated this matter until they were blue in the face, and yet no consensus has been reached about whether mathematics is a natural science, a branch of the humanities, or an art form.}}</ref>

ni'o gu lo cmacypre goi ko'e cu sisku lo morna .e lo ka namcu vu'o pe lo ko'e se tadni gi ri me lo namcu .a lo [[canlu]] .a lo [[rarske]] .a lo [[skami]] .a lo sucta sidbo .i ko'e finti lo cnino da'i zei jufra gi'e facki lo jetnu sepi'o lonu lojycpa .i la'a le traji vajni terpli pe ko'a du le [[termu'eske]] goi ko'i noi pilno ko'a lonu tadni lo te munje

ni'o zo'e casnu lodu'u gonai lo cmaci datni goi ko'i cu je'a zasti ri'a le rarsi'o pe le ko'i logji gi ko'i rutni gi'e drata be lo zasti .i la [[benjamin. pers]]. fi'o te tavla ko'a cu cusku lu ''le saske noi lojycpa lo se nitcu jetnu'' li'u .ijeku'i la [[albert. ainctain]]. cusku lu '' ganai lo cmaci cu ckini lo zasti gi na se birti .ije ganai se birti gi na ckini lo zasti '' li'u

ni'o sepi'o lonu sucta .e lonu [[logji]] pensi kei ko'a se krasi lonu kancu .e lonu kanji .e lonu merli .e le ciste tadni be le tarmi .e le nunmu'u vu'o pe lo zasti dacti .i lo sizyju'o .e lonu pilno vu'o pe le sampu cmaci puca roroi me lo vajni be lo prenu je girzu nunji'e .i lo sampu cmaci sidbo pu se krasi vi le tcepru [[misrygu'e]] je [[raksygu'e]] je [[xingu'e]] je [[jugygu'e]] je [[xesygu'e]] je [[muslo]] kulnu .i lo pluja cmaci seltcidu cu pamoi se krasi je se finti lo [[xelso]] cmacypre rai lai [[jicmu]] pe la .[[euklides]].

== vlakra ==

ni'o zo cmaci se krasi lo lojbo krasi bangu valsi po'u la'o jy cuciue — 數學 (数学) [shù xué] jy bau le [[jugbau]] ku .e la'o gy matamatiks — mathematics gy bau le [[glibau]] ku .e la'o xy ganit — गणित [gaṇita] xy bau le [[xinbau]] ku .e la'o sy matematik — matemáticas sy bau le [[sanbau]] ku .e la'o ry matimatik — математика [matematika] ry bau le [[rukybau]] .i ri se krasi bau le [[xesybau]] la'o xy μάθημα (máthēma) xy noi se smuni lonu tadni .a lonu cilre .a lo saske

== citri ==
[[datnyvei:Maya.svg|thumb|250px|.[[madjas]]. zei nacle'u]]
{{ralju|cmaci citri}}
ni'o le citri be lo cmaci cu ka'e te jimpe fe lo porsi be loi nu sucta .i la'a le pamoi sucta noi ji'a lo danlu cu ponse cu namcu .iva'i du'u fi da fa re [[plise]] fe re najnimre cu ckini .i 

ni'o fi'o jmina lonu kancu lo dacti to mu'a plise ja najnimre toi kei lo tcepru prenu cu kancu lo sucta ni namcu to mu'a [[djedi]] ja [[nanca]] toi .i lo jicmu nu kanji kei pu zasti bazi la'e di'u 

ni'o lo balvi citri ve pruce pe lo cmaci nu farvi kei pu nitcu lo kancu ciste to mu'a lo skori jgena noi lai .[[inkas]]. pilno ke'a lonu vreji lo namcu toi .i lo kancu cilste zupu so'imei je mutce drata .i le pamoi selci'a nacle'u pu se finti lo [[tcepru misro]]

ni'o lo tcepru traji te pilno pe lo cmaci du lonu vecnu .e lonu tumla nu merli .e lo cintypejgau je jivbu vreji .e lonu vreji lo temsi'o .e noda poi mutce zmadu certu pu ji'i le [[ni'u3000moi]] noi ca lo [[tcepru rakso]] .e lo [[misro]] cu pilno lo zmadu certu cmaci .iku'i lo drani nu tadni be lo cmaci pu cfari zu'e lo [[tcepru xelso]] ca le [[ni'u 600moi]] ku bi'o le [[ni'u 300moi]]

ni'o ba la'e di'u lo cmaci cu mutce farvi .ije lonu mutce se pilno sizyki'i be fa lo cmaci bei lo [[saske]] kei pu fasnu .i lo cmaci nu facki kei pu fasnu ca le mulno citri .e dazi

== ciska ciste je bangu ==
{{ralju|cmaci ciska ciste}}
[[datnyvei:Infinity symbol.svg|thumb|left|le [[ci'i]] zei sinxa cu se ciska fi lo drata lerfu]]

ni'o piso'a lo cmaci ciska ciste poi se pilno cazi cu pu se finti ba le [[16moi ctona'a]] <ref>[http://jeff560.tripod.com/mathsym.html purci traji nu pilno be lo cmaci sinxa]</ref> .i pu la'e di'u lo cmaci pu se cusku ci'e lo valsi .i lo nu go'i cu pu nandu se gunka gi'e zunti lo cmaci nu facki .i ca le 18moi na'acto la .[[leonard.euler|oiler]]. pu finti so'i lo ciska ciste noi se pilno cazi .i lo cabna ciska ciste cu gasnu le du'u lo cmaci cu mutce zmadu frili pi'o lo certu .ijeku'i lo to'e certu cu lifri loza'i nandu .i so'u sinxa cu se smuni so'a datni

le cmaci bangu cu la'a nandu lo to'e certu .i lo valsi befa mu'i zo .a .e zo .o cu se smuni lo satci zmadu be lo [[rarbau]] valsi .i le cmaci bangu cu [[runbau]] .i ji'a so'i valsi cu steci se smuni lo na'e rarbau smuni .iku'i lo mukti be lo steci smuni cu zasti .i ko'e te cmene le ti ka satci lu ka [[lojdra]] li'u

.i lo cmaci [[cipra]] cu ra'u ckini lo ka lojdra .i lo cmacypre cu djica ledu'u le ri [[cmacrteorema]] cu se [[lojycpa]] fi lo .[[aksioma]] .i la'edi'u co'e mu'i loza'i rivbi lo jitfa se djuno to so'e mupli be ri cu zasti ca le cmaci citri toi .i loni lojdra noi se la'erji'i cu pu vrici .i lo tcepru [[xelso]] pu la'erji'i lo clani nuncasnu .iku'i ca la .[[aisak.niuton]]. le cmaci tadji pu mleca fi lo ka lojdra .i lo se srera be la .niuton. pu mukti lenu lo ka lojdra cu pu se xrupli ca le [[19xyxy ctona'a]] .i loi cmacypre cazi casnu lo [[skami se sidju cipra]] .i ki'u ledu'u lonu lo clani nu kanji cu cipra birti cu nandu keikei ri cu la'acu'i na banzu lojdra

ni'o loi .[[aksioma]] cu so'aroi terji'i lo sapselja'a jetnu .iku'i le di'u sidbo cu te nabmi .i ci'e lo lojdra lo .aksioma cu porsi be lo sinxa noi se smuni ci'e lo ri te lojycpa pe le [[aksioma ciste]] .i le selpla be la .xilbert. zu'edji lonu gasnu loza'i lo cmaci cu se jicmu lo jdari ke .aksioma jicmu .iku'isai cu'u le kamnarmu'o cmacrteorema pe la .godel. piro .aksioma ciste cu se cmima lo jufra poi na kakne jdice lo ka jetnu pe ke'a .iseni'ibo le nu mulno .aksioma binxo pe lei cmaci cu na cumki .iku'i loi cmaci cu so'aroi se xanri ci'e lo [[klesi termonsi'o]] .iva'i da'i piro cmaci jufra cu se cuskyka'e bau le klesi termonsi'o <ref>Patrick Suppes, ''Axiomatic Set Theory'', Dover, 1972, ISBN 0-486-61630-4. p. 1, "Among the many branches of modern mathematics set theory occupies a unique place: with a few rare exceptions the entities which are studied and analyzed in mathematics may be regarded as certain particular sets or classes of objects."</ref>

== saske cmaci ==
[[datnyvei:Carl Friedrich Gauss.jpg|right|thumb|la .[[karl.fridrix.gaus]]. noi se cmene lu le nobli cerda pe lo cmaci li'u cupu tavla fi lo cmaci secu'u lu noltrini'u saske li'u]]

ni'o la .[[karl.fridrix.gaus]]. pu skicu lo cmaci fo lo se fanva be fu lu noltrini'u lo saske li'u .i zo saske bau la [[lojban]] cu se smuni loi fatci .i ci'e le purci smuni lo cmaci cu je'a saske .i le si'o rarna saske cu balvi le di'e smuni .i ganai lo saske cu saske lo rarna po'o gi lo cmaci cu na saske

ni'o so'i [[pijyskepre]] cu jinvi ledu'u lo cmaci cu na jifcipra selka'e .iseki'u bo na saske du'o le smuni pe la [[karl.poper]] .iku'isai de'i le [[193xymoi]] ku so'i cipyple pe la [[kurt.gydel]] pu cipra ledu'u lo cmaci na ka'e se smuni lo logji .iseki'ubo la karl.poper pu lojycpa ledu'u so'a lo cmaci jufra cu simsa lo rarna jufra loka lifri bo nibli

== selske be lo cmaci ==

=== klani ===

ni'o lo cmaci pu cfari ca lo [[namcu]] .i loi [[kacna'u]] pu pamoi .i loi [[mulna'u]] .e loi se [[kanji]] befi ri pu remoi .i lo traji pluja ke namcu selkai cu se saske lo [[nacycmaci]] .i ri cu se krasi lo banli cmacrteorema no'umu'a le [[fermat.zei romoi cmacrteorema]] .i le nacycmaci cu ji'a se krasi re mutce vajni nabmi poi na se dansu zi'e po'u le [[remei nalfendi kacna'u selti'i]] .e le .[[goldbax.zei selti'i]]

ni'o lonu farvi pe le nacycmaci pu nibli ledu'u loi [[mulna'u]] cu cmima loi [[dilcyna'u]] .iji'a ri cmima loi [[pavycimdyna'u]] .iji'a ri cmima loi [[relcimdyna'u]] .i ri go'i loi [[voncimdyna'u]] .i ri go'i loi [[bivycimdyna'u]] .i lo nu tadni pe loi [[kacna'u]] cu nibli loi [[zmacimnyna'u]] .i me lo drata namcu ku fa loi [[memna'u]] .e loi .[[alef.zei namcu]]

:{| style="border:1px solid #ddd; text-align:center; margin:auto" cellspacing="20"
| <math>1, 2, 3\,\!</math> || <math>-2, -1, 0, 1, 2\,\!</math> || <math> -2, \frac{2}{3}, 1.21\,\!</math> || <math>-e, \sqrt{2}, 3, \pi\,\!</math> || <math>2, i, -2+3i, 2e^{i\frac{4\pi}{3}}\,\!</math>
|-
| [[kacna'u]]|| [[mulna'u]] || [[dilcyna'u]] || [[pavycimdyna'u]] || [[relcimdyna'u]]
|}

== namcu ==

.i vrici ke namcu klesi fa
{|
|-
| *loi [[kacna'u]] ca'e      || <math>\mathbb{N} = \{0, 1, 2, 3,\cdots\}</math>
|-
| *loi [[mulna'u]] ca'e   || <math>\mathbb{Z} = \{\cdots\ ,-3, -2, -1, 0, 1, 2, 3,\cdots\}</math>
|-
| *loi [[porna'u]] ca'e      || ???
|-
| *loi [[dilcyna'u]] ca'e    || <math>\mathbb{Q} = \{x = {n\over m} | n,m\in \mathbb{Z}\}</math>
|-
| *loi [[nardilcyna'u]] ca'e || <math> \{x | x\in \mathbb{R}, x\not\in \mathbb{Q}\}</math>
|-
| *loi [[pavycimdyna'u]] ca'e      || <math>\mathbb{R} = \{x = \sum_{n\in \mathbb{N}} q_n | \forall{n\in \mathbb{N}}{,}\, q_n\in \mathbb{Q}\}</math>
|-
| *loi [[xarna'u]] ca'e      || <math>\{x = r i | r\in \mathbb{R}; i = \sqrt{-1}\}</math>
|-
| *loi [[relcimdyna'u]] ca'e      || <math>\mathbb{C} = \{x = r + qi | r,q\in \mathbb{R}; i^2 = -1\}</math>
|-
| *loi [[voncimdyna'u]] ca'e || <math>\mathbb{H} = \{x = r + qi + sj + tk | r,q,s,t\in \mathbb{R}; i^2 = j^2 = k^2 = ijk = -1\}</math>
|-
| *loi [[fatysaclu namcu]] || ???
|}

== skina ==

* ''[[gud.uil.xyntin]]''


.i vrici cmaci fa
* lo [[sizykanji]] .i
* lo .[[algebra]] .i
* lo [[gricmaci]] noi srana loi [[sujgri]] .e loi [[piljygri]] .e loi [[dilcygri]] ku'o .i
* lo [[jgacmaci]] .i
* lo [[cibjgataicmaci]] .i
* lo [[veldilcycmaci]]

== cu'u de'u ==
<references/>

[[Category:cmaci]]
[[Category:saske]]
[[Category:gismu]]